ผลต่างระหว่างรุ่นของ "กายอุปกรณ์"
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
ไม่มีความย่อการแก้ไข |
||
บรรทัดที่ 3: | บรรทัดที่ 3: | ||
=== ในแง่อุปกรณ์ทางการแพทย์ === |
=== ในแง่อุปกรณ์ทางการแพทย์ === |
||
กายอุปกรณ์ หมายถึง อุปกรณ์ทางการแพทย์ต่างๆที่ใช้กับร่างกาย |
'''กายอุปกรณ์''' หมายถึง '''อุปกรณ์ทางการแพทย์ต่างๆที่ใช้กับร่างกาย''' |
||
ในความหมายที่ใช้โดยทั่วไปในปัจจุบัน มักจะหมายถึงอุปกรณ์ที่ใช้กับร่างกายเพื่อช่วยเหลือการเคลื่อนไหว เช่น แขนเทียม ขาเทียม อุปกรณ์ประคองหรือดามหลัง อุปกรณ์ดามมือ เป็นต้น แต่แท้จริงแล้วขอบเขตของกายอุปกรณ์ ยังรวมไปถึงอุปกรณ์อื่นๆที่ใช้กับร่างกายด้วย เช่น ลูกตาเทียม (Eye prosthesis) ข้อเข่าเทียมที่ใช้สำหรับผ่าตัดทดแทนเข่าเดิมในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม (Knee prosthesis) เป็นต้น และอุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวต่างๆ เช่น รถล้อเข็น (Wheelchair) ไม้เท้า (Cane) ไม้ค้ำยัน (Crutches) เป็นต้น |
ในความหมายที่ใช้โดยทั่วไปในปัจจุบัน มักจะหมายถึง'''อุปกรณ์'''ที่ใช้กับร่างกายเพื่อช่วยเหลือการเคลื่อนไหว เช่น แขนเทียม ขาเทียม อุปกรณ์ประคองหรือดามหลัง อุปกรณ์ดามมือ เป็นต้น แต่แท้จริงแล้วขอบเขตของกายอุปกรณ์ ยังรวมไปถึงอุปกรณ์อื่นๆที่ใช้กับร่างกายด้วย เช่น ลูกตาเทียม (Eye prosthesis) ข้อเข่าเทียมที่ใช้สำหรับผ่าตัดทดแทนเข่าเดิมในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม (Knee prosthesis) เป็นต้น และอุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวต่างๆ เช่น รถล้อเข็น (Wheelchair) ไม้เท้า (Cane) ไม้ค้ำยัน (Crutches) เป็นต้น |
||
=== ในแง่กลุ่มงาน === |
=== ในแง่กลุ่มงาน === |
||
นอกจากจะใช้เรียกอุปกรณ์แล้ว กายอุปกรณ์ยังถูกใช้เป็นชื่อของกลุ่มงานอีกด้วย โดย'''กลุ่มงานกายอุปกรณ์ ทำหน้าที่ผลิต ประดิษฐ์ ดัดแปลง แก้ไข ซ่อมแซม กายอุปกรณ์ประเภทที่ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวของร่างกาย'''ให้เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย งานกายอุปกรณ์ต้องอาศัยทักษะฝีมือ ความเชี่ยวชาญชำนาญเฉพาะบุคคลค่อนข้างสูง ร่วมกับความรู้ความเข้าใจในเรื่องวัสดุศาสตร์ และเรื่องวิทยาศาสตร์การแพทย์ด้านกายวิภาคประยุกต์ ด้านชีวกลศาสตร์และการเคลื่อนไหวประยุกต์ด้วย |
นอกจากจะใช้เรียกอุปกรณ์แล้ว กายอุปกรณ์ยังถูกใช้เป็น'''ชื่อของกลุ่มงาน'''อีกด้วย โดย'''กลุ่มงานกายอุปกรณ์ ทำหน้าที่ผลิต ประดิษฐ์ ดัดแปลง แก้ไข ซ่อมแซม กายอุปกรณ์ประเภทที่ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวของร่างกาย'''ให้เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย งานกายอุปกรณ์ต้องอาศัยทักษะฝีมือ ความเชี่ยวชาญชำนาญเฉพาะบุคคลค่อนข้างสูง ร่วมกับความรู้ความเข้าใจในเรื่องวัสดุศาสตร์ และเรื่องวิทยาศาสตร์การแพทย์ด้านกายวิภาคประยุกต์ ด้านชีวกลศาสตร์และการเคลื่อนไหวประยุกต์ด้วย |
||
ในทางการแพทย์จัดให้กลุ่มงานกายอุปกรณ์เป็นส่วนหนึ่งงานเวชกรรมฟื้นฟู |
ในทางการแพทย์จัดให้กลุ่มงานกายอุปกรณ์เป็นส่วนหนึ่งงานเวชกรรมฟื้นฟู |
||
บรรทัดที่ 15: | บรรทัดที่ 15: | ||
=== การเรียกชื่อในภาษาอังกฤษ === |
=== การเรียกชื่อในภาษาอังกฤษ === |
||
ในสหรัฐฯ เรียกกายอุปกรณ์ที่เป็นอุปรณ์ว่า Orthosis and Prosthesis (ตัวย่อว่า O&P) แต่ในประเทศไทยและยุโรปนิยมเรียกว่า Prosthesis and Orthosis (ตัวย่อ PO) |
ใน'''สหรัฐฯ''' เรียกกายอุปกรณ์ที่เป็นอุปรณ์ว่า '''Orthosis and Prosthesis''' (ตัวย่อว่า '''O&P''') แต่ในประเทศ'''ไทยและยุโรป'''นิยมเรียกว่า '''Prosthesis and Orthosis''' (ตัวย่อ '''PO''') |
||
อนึ่งคำว่า Prosthesis อาจเขียนว่า Prostheses ก็ได้ และคำว่า Orthosis ก็อาจเขียนว่า Orthoses ได้เช่นกัน |
อนึ่งคำว่า Prosthesis อาจเขียนว่า Prostheses ก็ได้ และคำว่า Orthosis ก็อาจเขียนว่า Orthoses ได้เช่นกัน |
||
บรรทัดที่ 23: | บรรทัดที่ 23: | ||
=== คำจำกัดความตามมาตรฐานสากล === |
=== คำจำกัดความตามมาตรฐานสากล === |
||
องค์กรมาตรฐานระหว่างประเทศ (ISO) ให้คำจำกัดความคำว่า Prosthesis และ Orthosis ไว้ในข้อกำหนดมาตรฐานเรื่องกายอุปกรณ์สำหรับขาว่า |
'''องค์กรมาตรฐานระหว่างประเทศ (ISO)''' ให้คำจำกัดความคำว่า '''Prosthesis''' และ '''Orthosis''' ไว้ในข้อกำหนดมาตรฐานเรื่องกายอุปกรณ์สำหรับขาว่า |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
บรรทัดที่ 40: | บรรทัดที่ 41: | ||
นอกเหนือไปจากนี้ ผู้ที่ทำหน้าที่สั่งการรักษาและตรวจสอบกายอุปกรณ์กับผู้ป่วยคือ แพทย์ ซึ่งมักเป็น แพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู หรือ ศัลยแพทย์ออร์โธปิดิกส์ |
นอกเหนือไปจากนี้ ผู้ที่ทำหน้าที่สั่งการรักษาและตรวจสอบกายอุปกรณ์กับผู้ป่วยคือ แพทย์ ซึ่งมักเป็น แพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู หรือ ศัลยแพทย์ออร์โธปิดิกส์ |
||
== การจำแนกประเภท == |
== การจำแนกประเภท == |
||
=== การแบ่งประเภท === |
|||
แบ่งออกได้เป็น |
แบ่งออกได้เป็น |
||
#กายอุปกรณ์เทียม (prosthesis) |
#'''กายอุปกรณ์เทียม''' (prosthesis) |
||
#กายอุปกรณ์เสริม (orthosis) |
#'''กายอุปกรณ์เสริม''' (orthosis) |
||
=== คำจำกัดความเพิ่มเติม === |
|||
*กายอุปกรณ์เทียม คืออุปกรณ์ต่างๆที่นำมาจากภายนอก(ร่างกาย) ซึ่งใช้ทดแทนอวัยวะหรือชิ้นส่วนของอวัยวะที่ขาดหายไป เช่น ขาเทียม แขนเทียม นิ้วมือเทียม เป็นต้น |
*'''กายอุปกรณ์เทียม''' คืออุปกรณ์ต่างๆที่นำมาจากภายนอก(ร่างกาย) ซึ่งใช้ทดแทนอวัยวะหรือชิ้นส่วนของอวัยวะที่ขาดหายไป เช่น ขาเทียม แขนเทียม นิ้วมือเทียม เป็นต้น |
||
**ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาทดแทนส่วนของระยางค์(แขน-ขา)ทั้งหมดหรือบางส่วนซึ่งไม่เคยมีอยู่เลยหรือขาดหายไป |
**ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาทดแทนส่วนของระยางค์(แขน-ขา)ทั้งหมดหรือบางส่วนซึ่งไม่เคยมีอยู่เลยหรือขาดหายไป |
||
*กายอุปกรณ์เสริม คือ กายอุปกรณ์ต่างๆที่ใช้เพื่อเสริมการทำหน้าที่ของอวัยวะที่มีปัญหาในการทำงาน (เช่น อ่อนแรง, เจ็บปวด, เสื่อมสมรรถภาพ เป็นต้น) อาจเรียกชื่อสามัญว่า อุปกรณ์เสริม, อุปกรณ์ดาม หรือที่ประคอง (Splint หรือ Brace) ก็ได้ |
*'''กายอุปกรณ์เสริม''' คือ กายอุปกรณ์ต่างๆที่ใช้เพื่อเสริมการทำหน้าที่ของอวัยวะที่มีปัญหาในการทำงาน (เช่น อ่อนแรง, เจ็บปวด, เสื่อมสมรรถภาพ เป็นต้น) อาจเรียกชื่อสามัญว่า อุปกรณ์เสริม, อุปกรณ์ดาม หรือที่ประคอง (Splint หรือ Brace) ก็ได้ |
||
**ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาดัดแปลงลักษณะโครงสร้างหรือการทำหน้าที่ของระบบประสาท-กล้ามเนื้อและระบบค้ำจุนร่างกาย(กระดูก-กล้ามเนื้อ)ของร่างกาย |
**ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาดัดแปลงลักษณะโครงสร้างหรือการทำหน้าที่ของระบบประสาท-กล้ามเนื้อและระบบค้ำจุนร่างกาย(กระดูก-กล้ามเนื้อ)ของร่างกาย |
||
**เมื่อดูจากคำจำกัดความตาม ISO อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว (Mobility aids) ชนิดต่างๆ เช่น รถล้อเข็น (Wheelchair), ไม้เท้า (Cane), ไม้ค้ำยัน (Crutches) ก็จัดได้ว่าเป็นกายอุปกรณ์เสริมชนิดหนึ่งเช่นกัน แต่ตามปรกติในทางปฏิบัติ มักไม่ถูกรวมอยู่ในกายอุปกรณ์เสริม มักจัดเป็นอีกกลุ่มซึ่งแยกออกมา |
**เมื่อดูจากคำจำกัดความตาม ISO อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว (Mobility aids) ชนิดต่างๆ เช่น รถล้อเข็น (Wheelchair), ไม้เท้า (Cane), ไม้ค้ำยัน (Crutches) ก็จัดได้ว่าเป็นกายอุปกรณ์เสริมชนิดหนึ่งเช่นกัน แต่ตามปรกติในทางปฏิบัติ มักไม่ถูกรวมอยู่ในกายอุปกรณ์เสริม มักจัดเป็นอีกกลุ่มซึ่งแยกออกมา |
||
== กายอุปกรณ์เทียมในงานกายอุปกรณ์ == |
== กายอุปกรณ์เทียมในงานกายอุปกรณ์ == |
||
=== การแบ่งประเภท === |
|||
แบ่งออกตามอวัยวะได้แก่ |
แบ่งออกตามอวัยวะได้แก่ |
||
#กายอุปกรณ์สำหรับระยางค์ล่าง หรือเรียกง่ายๆว่า ขาเทียม |
#'''กายอุปกรณ์สำหรับระยางค์ล่าง''' หรือเรียกง่ายๆว่า ขาเทียม |
||
#กายอุปกรณ์เทียมสำหรับระยางค์บน หรือเรียกแบบง่ายว่า แขนเทียม |
#'''กายอุปกรณ์เทียมสำหรับระยางค์บน''' หรือเรียกแบบง่ายว่า แขนเทียม |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
สามารถทำได้ 2 แบบคือ |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนนิ้วเท้า (Toe prosthesis) |
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนนิ้วเท้า (Toe prosthesis) |
||
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนบางส่วนของเท้า (Partial foot prosthesis) |
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนบางส่วนของเท้า (Partial foot prosthesis) |
||
บรรทัดที่ 78: | บรรทัดที่ 85: | ||
##ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อสะโพก (Hip disarticulation(HD) prosthesis) |
##ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อสะโพก (Hip disarticulation(HD) prosthesis) |
||
##ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาและเอากระดูกเชิงกรานออกไปด้วย 1 ข้าง(Hemipelvectomy prosthesis) |
##ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาและเอากระดูกเชิงกรานออกไปด้วย 1 ข้าง(Hemipelvectomy prosthesis) |
||
#สำหรับระยางค์บน แบ่งได้เป็น |
#'''สำหรับระยางค์บน''' แบ่งได้เป็น |
||
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนนิ้วมือ (Finger prosthesis) |
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนนิ้วมือ (Finger prosthesis) |
||
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนบางส่วนของมือ (Partial hand prosthesis) |
##กายอุปกรณ์เทียมทดแทนบางส่วนของมือ (Partial hand prosthesis) |
||
บรรทัดที่ 88: | บรรทัดที่ 95: | ||
##แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อไหล่ ("True" shoulder disarticulation prosthesis) |
##แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อไหล่ ("True" shoulder disarticulation prosthesis) |
||
##แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดแขนร่วมกับเอากระดูกสะบักและกระดูกไหปลาร้าออกไปด้วย 1 ข้าง(Forequater amputation prosthesis) |
##แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดแขนร่วมกับเอากระดูกสะบักและกระดูกไหปลาร้าออกไปด้วย 1 ข้าง(Forequater amputation prosthesis) |
||
*เรียกโดยอ้างอิงจากตำแหน่งของข้อต่อ เป็นการแบ่งง่ายๆและเป็นระบบเดิมที่นิยมใช้กันมา ได้แก่ |
*'''เรียกโดยอ้างอิงจากตำแหน่งของข้อต่อ''' เป็นการแบ่งง่ายๆและเป็นระบบเดิมที่นิยมใช้กันมา ได้แก่ |
||
#ขาเทียม มักใช้ข้อเข่าเป็นจุดอ้างอิง โดย |
#'''ขาเทียม''' มักใช้ข้อเข่าเป็นจุดอ้างอิง โดย |
||
##ใช้ ขาเทียมระดับใต้เข่า (Below-knee(BK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกหน้าแข้ง |
##ใช้ ขาเทียมระดับใต้เข่า (Below-knee(BK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกหน้าแข้ง |
||
##ใช้ ขาเทียมระดับข้อเข่า (Through-knee(TK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อเข่า |
##ใช้ ขาเทียมระดับข้อเข่า (Through-knee(TK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อเข่า |
||
##ใช้ ขาเทียมระดับเหนือเข่า (Above-knee(AK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นขา |
##ใช้ ขาเทียมระดับเหนือเข่า (Above-knee(AK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นขา |
||
#แขนเทียม มักใช้ข้อศอกเป็นจุดอ้างอิง โดย |
#'''แขนเทียม''' มักใช้ข้อศอกเป็นจุดอ้างอิง โดย |
||
##ใช้ แขนเทียมระดับใต้ศอก (Below-elbow(BE) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกปลายแขน |
##ใช้ แขนเทียมระดับใต้ศอก (Below-elbow(BE) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกปลายแขน |
||
##ใช้ แขนเทียมระดับข้อศอก (Through-elbow(TE) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อศอก |
##ใช้ แขนเทียมระดับข้อศอก (Through-elbow(TE) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อศอก |
||
บรรทัดที่ 102: | บรรทัดที่ 109: | ||
****ควบคุมโดยการใช้การเคลื่อนไหวของร่างกาย (Body controlled) |
****ควบคุมโดยการใช้การเคลื่อนไหวของร่างกาย (Body controlled) |
||
****ควบคุมโดยใช้พลังงานภายนอก (External-power controlled) ซึ่งควบคุมการจ่ายไฟฟ้าด้วยปุ่มสวิตช์กด (Switch controlled) หรือ ตัวรับสัญญาณไฟฟ้าในกล้ามเนื้อ (Myoelectric) |
****ควบคุมโดยใช้พลังงานภายนอก (External-power controlled) ซึ่งควบคุมการจ่ายไฟฟ้าด้วยปุ่มสวิตช์กด (Switch controlled) หรือ ตัวรับสัญญาณไฟฟ้าในกล้ามเนื้อ (Myoelectric) |
||
== กายอุปกรณ์เสริม == |
|||
=== หน้าที่ === |
|||
เช่น |
|||
#จำกัดการเคลื่อนไหวของอวัยวะ |
|||
#ช่วยให้มีการเคลื่อนไหวของอวัยวะ |
|||
#บรรเทาอาการเจ็บปวด |
|||
#ช่วยส่งเสริมให้กระดูกที่หักติดเป็นปรกติ |
|||
#ป้องกันภาวะแทรกซ้อนต่างๆ เช่น ข้อเคลื่อนหลุด เอ็นฉีกขาด เป็นต้น |
|||
=== การแบ่งประเภท === |
|||
มักแบ่งประเภทใหญ่ๆตามอวัยวะที่ใช้เป็น 4 ประเภทได้แก่ |
|||
#'''กายอุปกรณ์สำหรับศีรษะ''' (Head orthosis) |
|||
#'''กายอุปกรณ์สำหรับกระดูกสันหลัง''' (Spinal orthosis) |
|||
#'''กายอุปกรณ์สำหรับระยางค์บน''' (Upper-extremity orthosis) ''(รวมถึงมือและนิ้ว)'' |
|||
#'''กายอุปกรณ์สำหรับระยางค์ล่าง''' (Lower-extremity orthosis) รวมถึงกายอุปกรณ์เสริมสำหรับเท้า (Foot orthosis) และการดัดแปลงรองเท้า (Shoe modification) อีกด้วย |
|||
#'''อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว'''(Mobility aids) ''(บางตำราไม่จัดว่าเป็นกายอุปกรณ์เสริม)'' |
|||
=== การเรียกชื่อ === |
|||
*การเรียกชื่อสำหรับกายอุปกรณ์เสริมแต่ละชนิด สามารถเรียกชื่อได้หลายแบบตามแต่ละระบบมาตรฐานทางการแพทย์ โดย'''แบ่งเป็นกลุ่มตามข้อด่อที่กายอุปกรณ์เสริมพาด'''ผ่าน เช่น |
|||
**กายอุปกรณ์เสริมสำหรับมือ-ข้อมือ (Wrist-hand orthosis: WHO) |
|||
**กายอุปกรณ์เสริมสำหรับเท้า-ข้อเท้า (Ankle-foot orthosis: AFO) |
|||
**กายอุปกรณ์เสริมสำหรับกระดูกสันหลังส่วนอก-ส่วนหลัง-ส่วนกระเบนเหน็บ (Thoracolumbosacaral spinal orthosis: TLSO) เป็นต้น |
|||
*นอกจากนี้ มัก'''เพิ่มเติมคำอธิบาย'''ต่างๆลงในชื่อกายอุปกรณ์เสริมแต่ละชนิดเพื่อให้จำเพาะเจาะจงไปมากกว่านี้ เช่น |
|||
**คำบ่ง'''หน้าที่การทำงาน''' เช่น ป้องกันการเหยียด (Extension-stopped), ช่วยการงอ (Flexion-assisted) |
|||
**คำบ่ง'''ตำแหน่ง"ด้าน"ที่อยู่บนร่างกาย''' เช่น ด้านหลังมือ (Dorsal), ด้านฝ่ามือ (Volar) เป็นต้น |
|||
*อาจ'''เรียกตามชื่อสามัญ''' ซึ่งเป็นชื่อเดิมที่มีมาก่อนจะจัดระบบ เช่น |
|||
**อุปกรณ์เสริมชนิดจีเว็ตต์ เบรซ (Jewette brace) |
|||
**อุปกรณ์เสริมชนิดไนท์เบรซ (Knight brace) |
|||
**ยูนิเวอร์ซัล คัฟฟ์ (Universal cuff) เป็นต้น |
|||
=== อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว(Mobility aids) === |
|||
หากยึดตามคำจำกัดความของ ISO อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวต่างๆ จัดว่าเป็นกายอุปกรณ์เสริมชนิดหนึ่ง แต่ในทางปฏิบัติมักแยกออกจากกายอุปกรณ์เสริมเป็นอีกกลุ่มหนึ่ง |
|||
*'''ตัวอย่างอุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว''' ได้แก่ |
|||
#'''ไม้เท้า''' (Cane)เช่น |
|||
##ไม้เท้าขาเดียว (Single cane) |
|||
##ไม้เท้าสามขา (Tripod cane) |
|||
#'''ไม้ค้ำยัน''' (Crutches) เช่น |
|||
##ไม้ค้ำยันรักแร้ (Axillary crutches) |
|||
##ไม้ค้ำยันปลายแขน (Forearm crutches) |
|||
#'''ที่ช่วยเดิน หรือวอล์กเกอร์''' (Walkerette or Walker) เช่น |
|||
##ที่ช่วยเดินชนิดไม่มีล้อ (Walker) |
|||
##ที่ช่วยเดินชนิดมีล้อ (Wheeled walker) |
|||
###ใช้ด้านหน้าของร่างกาย (Anterior wheeled walker) |
|||
###ใช้ด้านหลังของร่างกาย (Posterior wheeled walker) |
|||
#'''เก้าอี้ล้อเข็น''' (Wheelchair) เช่น |
|||
##เก้าอี้ล้อเข็นมือหมุน (Manual wheelchair) |
|||
###เก้าอี้ล้อเข็นมือหมุนใช้งานทั่วไป |
|||
###เก้าอี้ล้อเข็นมือหมุนใช้งานพิเศษ (เช่น สำหรับใช้แข่งขันกีฬา เป็นต้น) |
|||
##เก้าอี้ล้อเข็นไฟฟ้า (Electric wheelchair) |
|||
#'''อื่นๆ''' (Others) เช่น เครื่องปรับยืน (Tiltable) ฯลฯ |
รุ่นแก้ไขเมื่อ 21:54, 5 มีนาคม 2551
คำจำกัดความ
ในแง่อุปกรณ์ทางการแพทย์
กายอุปกรณ์ หมายถึง อุปกรณ์ทางการแพทย์ต่างๆที่ใช้กับร่างกาย
ในความหมายที่ใช้โดยทั่วไปในปัจจุบัน มักจะหมายถึงอุปกรณ์ที่ใช้กับร่างกายเพื่อช่วยเหลือการเคลื่อนไหว เช่น แขนเทียม ขาเทียม อุปกรณ์ประคองหรือดามหลัง อุปกรณ์ดามมือ เป็นต้น แต่แท้จริงแล้วขอบเขตของกายอุปกรณ์ ยังรวมไปถึงอุปกรณ์อื่นๆที่ใช้กับร่างกายด้วย เช่น ลูกตาเทียม (Eye prosthesis) ข้อเข่าเทียมที่ใช้สำหรับผ่าตัดทดแทนเข่าเดิมในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม (Knee prosthesis) เป็นต้น และอุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวต่างๆ เช่น รถล้อเข็น (Wheelchair) ไม้เท้า (Cane) ไม้ค้ำยัน (Crutches) เป็นต้น
ในแง่กลุ่มงาน
นอกจากจะใช้เรียกอุปกรณ์แล้ว กายอุปกรณ์ยังถูกใช้เป็นชื่อของกลุ่มงานอีกด้วย โดยกลุ่มงานกายอุปกรณ์ ทำหน้าที่ผลิต ประดิษฐ์ ดัดแปลง แก้ไข ซ่อมแซม กายอุปกรณ์ประเภทที่ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวของร่างกายให้เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย งานกายอุปกรณ์ต้องอาศัยทักษะฝีมือ ความเชี่ยวชาญชำนาญเฉพาะบุคคลค่อนข้างสูง ร่วมกับความรู้ความเข้าใจในเรื่องวัสดุศาสตร์ และเรื่องวิทยาศาสตร์การแพทย์ด้านกายวิภาคประยุกต์ ด้านชีวกลศาสตร์และการเคลื่อนไหวประยุกต์ด้วย
ในทางการแพทย์จัดให้กลุ่มงานกายอุปกรณ์เป็นส่วนหนึ่งงานเวชกรรมฟื้นฟู
การเรียกชื่อในภาษาอังกฤษ
ในสหรัฐฯ เรียกกายอุปกรณ์ที่เป็นอุปรณ์ว่า Orthosis and Prosthesis (ตัวย่อว่า O&P) แต่ในประเทศไทยและยุโรปนิยมเรียกว่า Prosthesis and Orthosis (ตัวย่อ PO)
อนึ่งคำว่า Prosthesis อาจเขียนว่า Prostheses ก็ได้ และคำว่า Orthosis ก็อาจเขียนว่า Orthoses ได้เช่นกัน
ส่วนคำว่า งานกายอุปกรณ์ ใช้ว่า Prosthetics and Orthotics (ตัวย่อ PO) หรือ Orthotics and Prosthetics (ตัวย่อ O&P) ก็ได้เช่นกัน
คำจำกัดความตามมาตรฐานสากล
องค์กรมาตรฐานระหว่างประเทศ (ISO) ให้คำจำกัดความคำว่า Prosthesis และ Orthosis ไว้ในข้อกำหนดมาตรฐานเรื่องกายอุปกรณ์สำหรับขาว่า
- Prosthesis; Prosthetic device: Externally applied device used to replace wholly, or in part, an absent or deficient limb segment. (จากข้อ 2.1.1 ใน ISO 8549-1 : 1989)
- Orthosis; Orthotic device: Externally applied device used to modify the structural and functional characteristics of the neuro-muscular and skeletal systems. (จากข้อ 2.1.2 ใน ISO 8549-1 : 1989)
บุคลากรด้านกายอุปกรณ์
บุคลากรที่ทำหน้าที่ผลิตและดัดแปลงซ่อมแซมกายอุปกรณ์ มีชื่อเรียกในทางราชการว่า ช่างกายอุปกรณ์ (PO technician) ซึ่งใช้เรียกผู้ที่สำเร็จการศึกษาระดับอนุปริญญา และใช้คำว่า นักกายอุปกรณ์ (Prosthetist/Orthotist)หากสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาขึ้นไป
เหตุเพราะในอดีต หลักสูตรด้านกายอุปกรณ์ในประเทศไทยเหมือนกับอีกหลายๆหลักสูตร เช่น พยาบาล(เทคนิค), ครู (ประกาศนียบัตรชั้นสูง) เป็นต้นคือ ไม่มีการจัดเป็นหลักสูตรปริญญา แต่ในปัจจุบันมีการเรียนการสอนในหลักสูตรระดับปริญญาตรี
ปัจจุบันในหลายๆประเทศ เช่น ญี่ปุ่น ปัจจุบันยังมีหลักสูตรกายอุปกรณ์ทั้งระดับปริญญา (เรียน 4 ปี) และระดับอนุปริญญา (เรียน3 ปี) เช่นกัน
หากเป็นการผลิตกายอุปกรณ์เสริมสำหรับมือ และอุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวของมือ มักเป็นหน้าที่ของ นักกิจกรรมบำบัด (Occupational therapist หรือ OT)
นอกเหนือไปจากนี้ ผู้ที่ทำหน้าที่สั่งการรักษาและตรวจสอบกายอุปกรณ์กับผู้ป่วยคือ แพทย์ ซึ่งมักเป็น แพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู หรือ ศัลยแพทย์ออร์โธปิดิกส์
การจำแนกประเภท
การแบ่งประเภท
แบ่งออกได้เป็น
- กายอุปกรณ์เทียม (prosthesis)
- กายอุปกรณ์เสริม (orthosis)
คำจำกัดความเพิ่มเติม
- กายอุปกรณ์เทียม คืออุปกรณ์ต่างๆที่นำมาจากภายนอก(ร่างกาย) ซึ่งใช้ทดแทนอวัยวะหรือชิ้นส่วนของอวัยวะที่ขาดหายไป เช่น ขาเทียม แขนเทียม นิ้วมือเทียม เป็นต้น
- ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาทดแทนส่วนของระยางค์(แขน-ขา)ทั้งหมดหรือบางส่วนซึ่งไม่เคยมีอยู่เลยหรือขาดหายไป
- กายอุปกรณ์เสริม คือ กายอุปกรณ์ต่างๆที่ใช้เพื่อเสริมการทำหน้าที่ของอวัยวะที่มีปัญหาในการทำงาน (เช่น อ่อนแรง, เจ็บปวด, เสื่อมสมรรถภาพ เป็นต้น) อาจเรียกชื่อสามัญว่า อุปกรณ์เสริม, อุปกรณ์ดาม หรือที่ประคอง (Splint หรือ Brace) ก็ได้
- ในทางกายอุปกรณ์สำหรับแขนขา หมายถึง อุปกรณ์ใดๆก็ตามภายนอกร่างกาย ที่นำมาดัดแปลงลักษณะโครงสร้างหรือการทำหน้าที่ของระบบประสาท-กล้ามเนื้อและระบบค้ำจุนร่างกาย(กระดูก-กล้ามเนื้อ)ของร่างกาย
- เมื่อดูจากคำจำกัดความตาม ISO อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว (Mobility aids) ชนิดต่างๆ เช่น รถล้อเข็น (Wheelchair), ไม้เท้า (Cane), ไม้ค้ำยัน (Crutches) ก็จัดได้ว่าเป็นกายอุปกรณ์เสริมชนิดหนึ่งเช่นกัน แต่ตามปรกติในทางปฏิบัติ มักไม่ถูกรวมอยู่ในกายอุปกรณ์เสริม มักจัดเป็นอีกกลุ่มซึ่งแยกออกมา
กายอุปกรณ์เทียมในงานกายอุปกรณ์
การแบ่งประเภท
แบ่งออกตามอวัยวะได้แก่
- กายอุปกรณ์สำหรับระยางค์ล่าง หรือเรียกง่ายๆว่า ขาเทียม
- กายอุปกรณ์เทียมสำหรับระยางค์บน หรือเรียกแบบง่ายว่า แขนเทียม
- หมายเหตุ
- ระยางค์ล่าง (Lower extremity) หมายถึง ขา (ตั้งแต่ปลายนิ้วเท้าจนถึงข้อสะโพก) และกระดูกเชิงกราน (ทำหน้าที่เป็นโครงให้ขายึดกับแกนกลางร่างกายที่กระดูกสันหลัง)
- ระยางค์บน (Upper extremity) หมายถึง แขน (ตั้งแต่ปลายนิ้วมือจนถึงข้อไหล่) กระดูกไหปลาร้าและกระดูกสะบัก (ทำหน้าที่เป็นโครงให้ขายึดกับแกนกลางร่างกายที่กระดูกซี่โครง)
- หมายเหตุ
การเรียกชื่อชนิดต่างๆของแขนเทียมและขาเทียม
สามารถทำได้ 2 แบบคือ
- เรียกตามตำแหน่งที่ระยางค์ล่างโดนตัด แบ่งได้เป็น (จากด้านล่างขึ้นมาด้านบน)
- สำหรับระยางค์ล่าง แบ่งได้เป็น
- กายอุปกรณ์เทียมทดแทนนิ้วเท้า (Toe prosthesis)
- กายอุปกรณ์เทียมทดแทนบางส่วนของเท้า (Partial foot prosthesis)
- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อเท้า (Ankle disarticulation(AD) prosthesis)
- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกหน้าแข้ง (Transtibial(TT) prosthesis)
- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อเข่า (Knee disarticulation(KD) prosthesis)
- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นขา (Transfemoral(TF) prosthesis)
- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อสะโพก (Hip disarticulation(HD) prosthesis)
- ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาและเอากระดูกเชิงกรานออกไปด้วย 1 ข้าง(Hemipelvectomy prosthesis)
- สำหรับระยางค์บน แบ่งได้เป็น
- กายอุปกรณ์เทียมทดแทนนิ้วมือ (Finger prosthesis)
- กายอุปกรณ์เทียมทดแทนบางส่วนของมือ (Partial hand prosthesis)
- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อมือ (Wrist disarticulation(WD) prosthesis)
- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกปลายแขน (Transradial(TR) prosthesis)
- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อศอก (Elbow disarticulation(ED) prosthesis)
- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นแขน (Transhumeral(TH) prosthesis)
- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นแขนที่คอกระดูกต้นแขน (Humeral-neck amputation prosthesis)
- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อไหล่ ("True" shoulder disarticulation prosthesis)
- แขนเทียมสำหรับผู้ถูกตัดแขนร่วมกับเอากระดูกสะบักและกระดูกไหปลาร้าออกไปด้วย 1 ข้าง(Forequater amputation prosthesis)
- เรียกโดยอ้างอิงจากตำแหน่งของข้อต่อ เป็นการแบ่งง่ายๆและเป็นระบบเดิมที่นิยมใช้กันมา ได้แก่
- ขาเทียม มักใช้ข้อเข่าเป็นจุดอ้างอิง โดย
- ใช้ ขาเทียมระดับใต้เข่า (Below-knee(BK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกหน้าแข้ง
- ใช้ ขาเทียมระดับข้อเข่า (Through-knee(TK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อเข่า
- ใช้ ขาเทียมระดับเหนือเข่า (Above-knee(AK) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นขา
- แขนเทียม มักใช้ข้อศอกเป็นจุดอ้างอิง โดย
- ใช้ แขนเทียมระดับใต้ศอก (Below-elbow(BE) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกปลายแขน
- ใช้ แขนเทียมระดับข้อศอก (Through-elbow(TE) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านข้อศอก
- ใช้ แขนเทียมระดับเหนือศอก (Above-elbow(AE) prosthesis) แทน ขาเทียมสำหรับผู้ถูกตัดขาผ่านกระดูกต้นแขน
- นอกจากนี้ สำหรับแขนเทียม ยังสามารถแบ่งตามคุณสมบัติได้แก่
- ประเภทสวยงาม (Cosmetic type) ประเภทนี้ไม่สามารถเคลื่อนไหวมือเทียม/ข้อมือ/ข้อศอก/ข้อไหล่ได้
- ประเภทใช้งานได้ (Functional type) สามารถเคลื่อนไหวส่วนต่างๆของแขนเทียมได้ตามความต้องการของผู้พิการ โดยยังสามารถแบ่งลงไปได้ตามประเภทของการควบคุมการเคลื่อนไหวเป็น
- ควบคุมโดยการใช้การเคลื่อนไหวของร่างกาย (Body controlled)
- ควบคุมโดยใช้พลังงานภายนอก (External-power controlled) ซึ่งควบคุมการจ่ายไฟฟ้าด้วยปุ่มสวิตช์กด (Switch controlled) หรือ ตัวรับสัญญาณไฟฟ้าในกล้ามเนื้อ (Myoelectric)
- นอกจากนี้ สำหรับแขนเทียม ยังสามารถแบ่งตามคุณสมบัติได้แก่
กายอุปกรณ์เสริม
หน้าที่
เช่น
- จำกัดการเคลื่อนไหวของอวัยวะ
- ช่วยให้มีการเคลื่อนไหวของอวัยวะ
- บรรเทาอาการเจ็บปวด
- ช่วยส่งเสริมให้กระดูกที่หักติดเป็นปรกติ
- ป้องกันภาวะแทรกซ้อนต่างๆ เช่น ข้อเคลื่อนหลุด เอ็นฉีกขาด เป็นต้น
การแบ่งประเภท
มักแบ่งประเภทใหญ่ๆตามอวัยวะที่ใช้เป็น 4 ประเภทได้แก่
- กายอุปกรณ์สำหรับศีรษะ (Head orthosis)
- กายอุปกรณ์สำหรับกระดูกสันหลัง (Spinal orthosis)
- กายอุปกรณ์สำหรับระยางค์บน (Upper-extremity orthosis) (รวมถึงมือและนิ้ว)
- กายอุปกรณ์สำหรับระยางค์ล่าง (Lower-extremity orthosis) รวมถึงกายอุปกรณ์เสริมสำหรับเท้า (Foot orthosis) และการดัดแปลงรองเท้า (Shoe modification) อีกด้วย
- อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว(Mobility aids) (บางตำราไม่จัดว่าเป็นกายอุปกรณ์เสริม)
การเรียกชื่อ
- การเรียกชื่อสำหรับกายอุปกรณ์เสริมแต่ละชนิด สามารถเรียกชื่อได้หลายแบบตามแต่ละระบบมาตรฐานทางการแพทย์ โดยแบ่งเป็นกลุ่มตามข้อด่อที่กายอุปกรณ์เสริมพาดผ่าน เช่น
- กายอุปกรณ์เสริมสำหรับมือ-ข้อมือ (Wrist-hand orthosis: WHO)
- กายอุปกรณ์เสริมสำหรับเท้า-ข้อเท้า (Ankle-foot orthosis: AFO)
- กายอุปกรณ์เสริมสำหรับกระดูกสันหลังส่วนอก-ส่วนหลัง-ส่วนกระเบนเหน็บ (Thoracolumbosacaral spinal orthosis: TLSO) เป็นต้น
- นอกจากนี้ มักเพิ่มเติมคำอธิบายต่างๆลงในชื่อกายอุปกรณ์เสริมแต่ละชนิดเพื่อให้จำเพาะเจาะจงไปมากกว่านี้ เช่น
- คำบ่งหน้าที่การทำงาน เช่น ป้องกันการเหยียด (Extension-stopped), ช่วยการงอ (Flexion-assisted)
- คำบ่งตำแหน่ง"ด้าน"ที่อยู่บนร่างกาย เช่น ด้านหลังมือ (Dorsal), ด้านฝ่ามือ (Volar) เป็นต้น
- อาจเรียกตามชื่อสามัญ ซึ่งเป็นชื่อเดิมที่มีมาก่อนจะจัดระบบ เช่น
- อุปกรณ์เสริมชนิดจีเว็ตต์ เบรซ (Jewette brace)
- อุปกรณ์เสริมชนิดไนท์เบรซ (Knight brace)
- ยูนิเวอร์ซัล คัฟฟ์ (Universal cuff) เป็นต้น
อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว(Mobility aids)
หากยึดตามคำจำกัดความของ ISO อุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหวต่างๆ จัดว่าเป็นกายอุปกรณ์เสริมชนิดหนึ่ง แต่ในทางปฏิบัติมักแยกออกจากกายอุปกรณ์เสริมเป็นอีกกลุ่มหนึ่ง
- ตัวอย่างอุปกรณ์ช่วยเหลือการเคลื่อนไหว ได้แก่
- ไม้เท้า (Cane)เช่น
- ไม้เท้าขาเดียว (Single cane)
- ไม้เท้าสามขา (Tripod cane)
- ไม้ค้ำยัน (Crutches) เช่น
- ไม้ค้ำยันรักแร้ (Axillary crutches)
- ไม้ค้ำยันปลายแขน (Forearm crutches)
- ที่ช่วยเดิน หรือวอล์กเกอร์ (Walkerette or Walker) เช่น
- ที่ช่วยเดินชนิดไม่มีล้อ (Walker)
- ที่ช่วยเดินชนิดมีล้อ (Wheeled walker)
- ใช้ด้านหน้าของร่างกาย (Anterior wheeled walker)
- ใช้ด้านหลังของร่างกาย (Posterior wheeled walker)
- เก้าอี้ล้อเข็น (Wheelchair) เช่น
- เก้าอี้ล้อเข็นมือหมุน (Manual wheelchair)
- เก้าอี้ล้อเข็นมือหมุนใช้งานทั่วไป
- เก้าอี้ล้อเข็นมือหมุนใช้งานพิเศษ (เช่น สำหรับใช้แข่งขันกีฬา เป็นต้น)
- เก้าอี้ล้อเข็นไฟฟ้า (Electric wheelchair)
- เก้าอี้ล้อเข็นมือหมุน (Manual wheelchair)
- อื่นๆ (Others) เช่น เครื่องปรับยืน (Tiltable) ฯลฯ